Ўткир респиратор вирусли инфекциялари, грипп ва бошқа вируслар

Вируслар 90 фоиздан кўпроқ ҳолатларда томоқ оғриғининг келтириб чиқаради. Томоқ оғриғини келтириб чиқарадиган вирусли касалликларга қуйидагилар киради:

• Шамоллаш (шамоллаш турли вируслар сабаб бўлиши мумкин)
• Грипп
• Ангина
• Юқумли мононуклеоз
• Қизамиқ ва бошқалар.

Ангина ва бошқа бактериал инфекциялар

Бактериал инфекциялар томоқ оғриғига ҳам олиб келиши мумкин. Уларнинг кенг тарқалгани ангина, томоқ ва бодомсимон безларнинг инфекцияси. Бунга А гуруҳидаги Streptococcus бактериялари сабаб бўлади. Стрептококк ангингаси эса 30-40 фоиз болаларда томоқ оғриғини келтириб чиқаради.

Қуруқ хаво

Қуруқ ҳаво оғиз ва томоқдаги намликни қуритиши мумкин. Қиш ойларида, биноларда иситиш тизимлари ишлаганда, ҳаво кўпинча жуда қуруқ бўлади. Бу қуруқлик ва оғриқ ҳисси каби ёқимсиз ҳолатларга олиб келади.

Баъзан томоқ оғриғи ва йўтал бир вактда келади.

Тутун, кимёвий моддалар ва бошқа қўзғатувчи моддалар

Атрофдаги кўплаб кимёвий моддалар ва бошқа маҳсулотлар томоқни безовта қилади, шу жумладан:

• Сигарет ва бошқа тамаки тутуни (масалан, чилим)
• Шаҳарлар ва саноат ҳудудларида ҳавонинг ифлосланиши
• Тозалаш маҳсулотлари ва бошқа кимёвий моддалар

Жароҳат, шикастланиш

Томоқдаги ёки ҳатто бўйиндаги ҳар қандай шикастланиш (бўйиннинг қотиб қолиши) томоқ оғриғига олиб келиши мумкин. Томоққа ёпишган бир парча овқат ҳам қичиштириши мумкин. Қайта-қайта овоздан фойдаланиш ҳам, шунингдек, овоз пайларини ва томоқ мушакларини зўриқтиради.

Узоқ вақт бақиргандан, баланд овозда гапиргандан ёки қўшиқ айтгандан кейин томоғингиз оғриши мумкин. Томоқ оғриғи – бу тез-тез бақиришга мажбур бўлган фитнес ўқитувчилари ва мураббийларининг кенг тарқалган шикоятидир.

Тонзиллит нима?

Тонзиллит – бу халқумнинг орқа қисмидаги иккита овал ассиметрик тўқиманинг ҳар икки томонда биттадан жойлашган бодомсимон безларнинг яллиғланиши. Бодомсимон безларни билдирувчи лотинча сўз tonzilae, шунинг учун органнинг яллиғланиши номи – тонзиллит. Бодомсимон безлар – лимфа тўқималарининг йиғилиши. Улар иммунитетни шакллантиришда иштирок этадилар ва касаллик чақирувчи микроорганизмлардан нафас олаётганда биринчи ҳимоя чизиғидир. Шунингдек, улар инфекцияга қарши курашиш учун антитаналар ишлаб чиқаради. Аммо, баъзида уларга бактериялар ёки вируслар таъсир қилади. Натижада улар яллиғланади ва шишиб кетади.

Тонзиллитнинг белгилари ва аломатларига бодомсимон безларнинг шишиши, томоқ оғриғи, ютиш қийинлиги ва бўйиндаги оғриқли лимфа тугунлари киради.

Тонзиллитнинг 3 тури мавжуд:

• Ўткир тонзиллит – ангина: аломатлар одатда 3-4 кун давом этади, аммо 2 ҳафтагача давом этиши мумкин.
• Такрорий тонзиллит : тонзиллитнинг йилига бир неча марта содир бўлиши.
• Сурункали тонзиллит: томоқ оғриғи натижасида, бодомсимон безларда яллиғланиш жараёни давом этганда пайдо бўлади.

Тонзиллитнинг бошқа белгилари қандай?

• Юқори иситма ва титроқ
• Бодомсимон безларининг қизариши
• Бодомсимон безлардаги оқ ёки сариқ йиринг
• Бош оғриғи
• Иштаҳанинг йўқолиши
• Қулоқ оғриғи
• Оғиздан келадиган нохуш хид

Тонзиллит нега пайдо бўлади?

Тонзиллит кўпинча вируслар томонидан келиб чиққан бўлсада, бактериал инфекциялар ҳам сабаб бўлиши мумкин. Тонзиллитни тўғри даволаш сабабга қараб, лекин ўз вақтида ва аниқ ташхис қўйиш муҳимдир.

Тонзиллитни келтириб чиқарадиган кенг тарқалган бактериялар Streptococcus pyogenes (тилларанг стафилококк), томоқ оғриғини келтириб чиқарадиган бактерия. Томоқдаги стрептококк оғриғи ҳам, тонзиллит ҳам бодомсимон безларнинг яллиғланиши билан боғлиқ. Асосий фарқ яллиғланишнинг бошка бир сабабидир. Стрептококк ва бошқа бактерияларнинг штаммлари ҳам тонзиллитни келтириб чиқариши мумкин.

Ангина белгилари одатда жиддийроқ – тўсатдан томоқ оғриғи ва юқори иситма.

Агар А гуруҳидаги стрептококк ёки стрептококк бактерияларининг бошқа штаммларидан келиб чиққан тонзиллит даволанмаса ёки антибиотиклар билан даволаш тугалланмаган бўлса, у янада жиддий касалликларга айланиши мумкин (масалан, ревматик иситма, стрептококк инфекциясининг асоратлари, буйрак яллиғланиши, стрептококкдан кейинги реактив артрит …)

Тонзиллитдан даволанишда уй воситалари

Вирус ёки бактериал инфекциядан келиб чиққанидан қатъий назар, тонзиллитда ўзимизга у шароитида ёрдам беришни ўрганамиз.

• Кўпроқ дам олинг ва ухланг – касалликни даволаш учун биринчи ва энг яхши уй давоси.
• Кўп суюқлик ичинг.
• Ангинада қичиштирадиган озиқ-овқат ва ичимликлардан сақланинг. Шўрвалар, чой ёки илиқ сув каби суюқликлар томоқ оғриғини тинчитиши мумкин.
• Агар хонадаги ҳаво қуруқ бўлса, томоғингиз янада кўпроқ азобланади, шунинг учун намликни маълум даражада ушлаб туриш учун намлагичдан фойдаланинг.
• Қўзғатувчилардан эҳтиёт бўлинг. Уйда чекишга йўл қўйманг ва уйда кимёвий тозалагичлардан фойдаланманг, бу томоқни янада безовта қилиши мумкин.
• Аломатларни (оғриқ, қичишиш ва яллиғланишни) йўқотиш учун рецепциз ёзилган дори-дармонларнинг пастилка ёки спрей шаклиларини қўлланг. Септолете Total сизга қандай ёрдам бериши мумкинлигини бу ерда  билиб олинг.

Юқорида айтиб ўтилган барча воситалар сизга бактериал инфекцияда ҳам ёрдам беради, аммо бундан ташқари, шифокор сизга антибиотиклар курсини ёзиб беради, курсни тугатмасдан ўзингизни яхши ҳис қилсангиз ҳам, белгиланган вақтгача қабул қилишингиз керак.

Баъзида сурункали тонзиллитда жарроҳлик аралашуви талаб этилади. Бодомсимон безлар сурункали инфекциянинг марказига айланади, бу иммунитетнинг пасайишига ва тез-тез респиратор касалликларга чалинишга олиб келади. Жарроҳлик зарурати шифокор томонидан белгиланади.

Томоқ оғриғининг кенг тарқалган сабаби бу вирус ёки бактерияларни юқтиришдир.

Вируслар томоқ инфекцияларининг 90 фоизидан кўпроғини келтириб чиқаради.

Ёзи илиқ ва қиши салқин бўлган минтақаларда вирусли фарингит одатда қишда ва эрта баҳорда авжига чиқади. Йилнинг шу даврида одамлар қуруқ ҳаво алмашмайдиган хоналарда йиғилиш эҳтимоли кўпроқ. Бундай ҳолатларда фарингитни келтириб чиқарадиган вируслар осонгина тарқалади.

Вируслар йўтал ва акси уришдан вирусларни ўз ичига олган ҳаво томчилари орқали юқиши мумкин. Улар касал одамнинг бурни ёки оғзидан суюқлик теккан ювилмаган қўлларга ёпишади. Шунинг учун гигиена чоралари томоқ оғриғини ҳам, мавсумий ЎРВИни ҳам олдини олишнинг биринчи ва энг муҳим усули ҳисобланади.

Кўпгина соғлом одамларда оддий вирусли фарингит узоқ давом этмайди, ўз-ўзидан ўтиб кетади ва ҳеч қандай асоратларни келтириб чиқармайди, гарчи ноқулайлик сезиларли даражада бўлиши мумкин.

Вирусли бўлмаган юқумли фарингит ҳолатларида деярли ҳар доим бактериялар сабаб бўлади – бета-гемолитик стрептококк А гуруҳи, шунингдек вирусли фарингит, ангина аҳоли орасида тез ва осон тарқалиши мумкин, айниқса қиш охири ва эрта баҳорда.

Вирусли ва бактериал фарингитдан ташқари, замбуруғли инфекция баъзида томоқ оғриғига, ютиш қийинлашишига ва оғизда оқ доғларга олиб келиши мумкин. Ушбу томоқ инфекцияси стоматит деб аталади ва асосан чақалоқлар ва иммунитети заиф одамларга чиқади.

Фарингит аломатлари

• Томоқ оғриғи
• Томоқ қуриши ва ачишиши
• Ютинганда оғриқ
• Гапирганда оғриқ
• Сабабига кўра, бошқа аломатлар ҳам бўлиши мумкин. Масалан, касалликнинг асосий сабаби грипп бўлса, буларга чарчоқ, заифлик, мушакларнинг оғриғи, бош оғриғи ва иситма киради.

Фарингит қандай даволанади?

Даволаш ҳар доим касалликнинг сабабига боғлиқ. Антибиотиклар вирусларга қарши самарасиз бўлганлигин сабабли, ҳамда антибиотикларни янада тартибсиз ишлатмаслик учун вазиятни юмшатиш мақсадида антисептик ва оғриқ қолдирувчи воситалардан фойдаланиш керак. Танангизнинг иммун тизими инфекцияни енгиши учун симптомларни даволаш ва ўзингизни қулай ҳис қилиш муҳимдир.

• Имкон қадар кўпроқ дам олиш
• Сувсизланишнинг олдини олиш учун кўп миқдорда сув ичиш
• Томоқни тинчлантириш ва нохуш аломатларни йўқотиш учун илиқ суюқлик (чой ёки шўрва) ичиш ёки желатинли ширинликларни истеъмол қилиш
• Хонада намликни ошириш учун ҳаво намлагичидан фойдаланинг, чунки қуруқ ҳаво аҳволни оғирлаштириши мумкин

Антисептик ва оғриқ қолдирувчи пастилкалар ёки спрейлардан фойдаланиш.

Ушбу чоралар томоқ инфекциясининг ҳар қандай туридаги безовталикни енгиллаштиради. Агар сизнинг касаллигингиз бактериал инфекция туфайли келиб чиқса, сизга антибиотик буюрилади. Ўзингизни яхши ҳис қилсангиз ҳам, антибиотик даволанишининг бутун курсини давом эттириш муҳимдир.

Фарингитнинг олдини қандай олиш мумкин?

Барча инфекцияларнинг олдини олишнинг иложи бўлмаса-да, сиз уларнинг тарқалишини секинлаштиришга ёрдам берасиз.

• Қўлингизни тез-тез ювинг, айниқса бурун қоққандан кейин ёки томоқ оғриғи бўлган болага ғамхўрлик қилгандан кейин.
• Агар сизнинг уйингизда кимдир респиратор касаллигига чалинган бўлса, бемор ишлатган буюмларини бошқа оила аъзоларининг буюмларидан ажратиб қўйинг. Ушбу нарсаларни иссиқ сувда, яхшиси алоҳида латта билан яхшилаб ювиб ташланг.
• Бурун оқиши ва аксириш пайтида ишлатилган салфеткалардан дарҳол халос бўлинг.
• Агар сизнинг ҳамкасбингиз ёки дўстингизда ЎРВИ аломатлари бўлса, қўл сиқиш ва қучоқлашдан сақланинг.

Хўш, ларингит ўзи нима?

Унинг таърифидан бошлайлик. Ларингит – бу ҳиқилдоқ шиллиқ қаватининг яллиғланиши ва овоз пайлари инфекция, қичишиш ёки овоз пайларининг ҳаддан ташқари кучланишидан келиб чиқади.

Овоз пайлари ҳиқилдоқда жойлашган. Бу тоғай ва мушакларни қоплаган шиллиқ қаватнинг иккита бурмаси. Одатда овоз пайлари силлиқ очилиб ёпилади, уларнинг ҳаракати ва тебраниши билан товушлар ҳосил бўлади. Ларингитда овоз пайлари яллиғланади ёки шишади, бу эса ҳаво орқали ўтадиган товушларининг бузилишига олиб келади. Бу овозни хириллатади ёки ҳатто овоз йўқолади.

Аломатлари

Ларингитнинг кенг тарқалган аломатлари:

• Вовуллашга ўхшаш қуруқ йўтал
• Заифлашган овоз
• Овозни йўқотиш
• Томоқ қуриши
• Томоқнинг доимий қичишиши ва ачишиши

Ушбу аломатлар одатда енгил бўлиб, овоз пайларига дам берилса, даволаш мумкин. Илиқ сув ёки бошқа кофеинсиз суюқликларни ичиш томоқни «мойлаш»га ёрдам беради.

Агар сиз шифокорга боришга қарор қилсангиз, текширув пайтида у нимани кўриши мумкин?

Ларингит овоз пайлари ва ҳиқилдоққа зарар етказади. Шифокор овоз пайларни текшириш учун махсус ойнадан фойдаланиб, визуал ташхисдан бошлайди. Шунингдек, у батафсил текшириш учун ларингоскопияни амалга ошириши мумкин.

Шифокорга қачон мурожаат қилинади?

Одатда беморлар ўткир ларингитдан овоз пайларига дам бериш ва кўп суюқлик ичиш ёрдамида халос бўлишади. Агар аломатлар 3 кундан ортиқ давом этса, шифокорга мурожаат қилинг:.

Шифокорга зудлик билан мурожаат килиш керак бўлган холатлар:

• Сизда нафас олиш муаммолари бўлса
• Қон йўталсангиз
• Юқори ҳарорат сақланиб қолса
• Оғриқ бир неча ҳафтадан кейин ёмонлашса

Фарзандингизни дарҳол шифокорга олиб боришингиз керак, агар:

• Нафас олаётганда бола шовқинли нафас товушларини чиқарса
• Жудаям кўп сўлак оқса
• Ютишда муаммо бўлса
• Нафас олишда қийналса
• Унинг иситмаси баланд бўлса

Касалликнинг кечиши

Ларингит ўткир (қисқа муддатли) ёки сурункали (узоқ муддатли) бўлиши мумкин. Кўпгина ҳолларда ларингит вирусли инфекциялардан келиб чиқади. Овознинг доимий хириллаши баъзида янада жиддий касалликка олиб келиши мумкин.

Ўткир ларингит

Ўткир ларингит – бу овоз пайларининг ҳаддан ташқари зўриқишидан келиб чиқадиган вақтинчалик ҳолат. Бунга юқори нафас йўлларининг инфекцияси ёки томоқ исиб-совуши ҳам сабаб бўлиши мумкин. Ўткир ларингитнинг кенг тарқалган сабаблари:

• Вирусли инфекциялар
• Гапириш ёки бақириш орқали овоз пайларининг зўриқиши
• Бактериал инфекциялар

Сурункали ларингит

Сурункали ларингит қўзғатувчиларнинг узоқ вақт таъсир қилиш натижасида юзага келади. Одатда бу ўткир ларингитга қараганда оғирроқ ва доимий таъсирга эга.

Сурункали ларингитга қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:

• Зарарли кимёвий моддалар ва аллергенларни тез-тез қабул қилиш
• Кислота рефлекси (одатда ошқозонда жойлашган кислота қизилўнгачга кирадиган ҳолат)
• Бурун бўшлиғига инфекциялар тушиши
• Чекиш ёки чекувчининг ёнида бўлиш
• Овоз пайларидан ортиқча фойдаланиш (маърузачилар ва ораторлар учун хавфли)
• Астма ингаляторларидан тез-тез фойдаланиш оқибатида замбуруғли инфекциялари.

Овоз пайлари шаклидаги ёшга боғлиқ ўзгаришлар, онкологик жараёнлар ва овоз пайларининг фалажи ҳам овознинг доимий хириллашига ва томоқ оғриғига сабаб бўлиши мумкин.

Ларингитни қандай даволаш мумкин?

• Иложи борича камроқ гапиришга харакат қилинг.
• Кўп суюқлик ичинг.
• Хонадаги намликка эътибор беринг, чунки марказий иситиш ва кондиционер ҳавони қуритади.
• Томоқдаги оғриқ ва қичишиш, қуриш ва қизиш аломатларини йўқотиш учун сиз рецептсиз бериладиган Септолете Тотал,  каби дориларни ишлатишингиз мумкин.

Нима қилиш мумкинмас:

• Баланд овозда гапирманг ва пичирламанг, чунки пичирлаш овоз пайларини зўриқтириши мумкин; жим бўлиш ёки бир текис, хотиржам овозда гапириш яхшироқдир.
• Чекманг.
• Тутун билан тўлдирилган ёки чангли хоналарга кирманг.
• Жуда кўп қаҳва ва спиртли ичимлик ичманг.

Ёқимсиз аломатларни нима келтириб чиқаради?

Томоқ қичишиши, қизариши, ютиш қийинлиги ва ниҳоят оғриқ – мана фарзандингиз шикоят қилиши мумкин бўлган аломатлар. Ёқимсиз туйғуларнинг сабаблари ҳар хил, лекин биз уларнинг энг тез-тез учрайдиганларини аниқлашга ҳаракат қиламиз.

10 та боладан 9 тасида ангинанинг сабаби ЎРВИ бўлиб, бу аломатлар одатда вирусдан келиб чиқади.

Биласизми?

Қичишиш, қизиш ва томоқ оғриғи … қуруқ ҳаводан келиб чиқиши мумкин!

Кўпинча бу иситиш мавсумида уйлардаги радиаторлар иссиқ бўлганда, хоналардаги намлик миқдори камайганда содир бўлади. Сотиб олишингиз ёки ўзингиз қилишингиз мумкин бўлган ҳаво намлантирувчиси бундай вазиятнинг олдини олишга ёрдам беради.

Кўп ҳолларда антибиотиклар ечим эмас

Шуни эсда тутиш керакки, антибиотиклар вирусли инфекцияларда самарасиз ва уларни шифокор рецептисиз қабул қилмаслик керак. Кўп миқдорда илиқ (қайноқ эмас!) ичимликлар ичиш, ухлаш ва дам олиш ёрдам беради. Ачишаётган томоқни қириб юбормаслик учун витаминлар ва минералларга бой юмшоқ таом танлаш яхшироқ. Овқат қайноқ бўлмаслиги керак. Оғриқ ва томоқ оғриғини йўқотиш учун сиз шифокор рецептисиз дори-дармонлардан фойдаланишингиз мумкин.

Инфекцияларнинг турли хиллари

Агар ангина тана ҳароратининг ошиши ва заифлик билан бирга бўлса, сабаб стрептококк инфекцияси бўлиши мумкин. 5 ёшдан 15 ёшгача бўлган болалар кўпроқ фарингитга чалинади. Текширувда кўринадиган бодомсимон безларнинг оқ экссудати ангинанинг аломатларидан биридир. Бундай вазиятда сизга антибиотиклар билан даволашни тавсия қиладиган шифокор керак бўлади. Шифокорнинг кўрсатмаларига қатъий риоя қилиш зарур.

Грипп

Грипп вирусли инфекция бўлиб, асосан нафас йўлларига – бурун, томоқ ва ўпкага таъсир қилади.

Гриппнинг кенг тарқалган белгилари қандай? Катталарга қараганда болаларда тез-тез учрайдиган томоқ оғриғи, иситма, мушаклар оғриши, титроқ ва тер, бош оғриғи, тинимсиз қуруқ йўтал, нафас қисилиши, заифлик, бурун оқиши, кўз ачишиши ва ёруғликка сезгирлик, қусиш ва ич кетиши каби белгиларидир. Умуман олганда, даволаш симптоматик бўлади.

COVID-19

COVID-19 одатда болаларда катталарга қараганда осонроқ кечади, аммо унинг аломатларига томоқ оғриғи, иситма, заифлик, қуруқ йўтал ва нафас қисилиши ҳам киради. Агар болангизда COVID-19 аломатлари борлигига шубҳа қилсангиз (масалан, оилада ёки болангиз билан алоқада бўлган одамлар орасида касаллик тасдиқланган ҳолатлар мавжуд бўлса), дарҳол педиатрингизга мурожаат қилинг ва унинг тавсияларига амал қилинг.

Ларингит

Агар томоқ оғриғи ҳақида гапирадиган бўлсак, ларингит ҳақида гапирмаслик мумкин эмас. Бу ҳиқилдоқдаги овоз пайларининг яллиғланиши ва шишиши бўлиб, юқори нафас йўлларининг бошқа кўплаб касалликлари каби вируслар ва бактериялар сабаб бўлади. Аммо бунга иссиқ-совуқ ҳаво, совуқ ёки иссиқ қуруқ ҳавони оғиз орқали ютиш, чангли ҳаводан нафас олиш ёки ҳалқумни ҳаддан ташқари зўриқтириш натижасида ҳам келиб чиқиши мумкин – масалан, болангиз узоқ вақт бақирган бўлса. Ларингитга чалинган болалар кўпинча томоқдаги қичишиш ва санчиб оғриши, томоқ қуриши, овоз хириллашидан ва ҳатто овоз йўқолишидан шикоят қиладилар. Албатта, овоз тирқиши шиллиқ қаватининг шишиши туфайли оғриқли ҳислар бўлиши мумкин. Даволаш касалликнинг сабабини (унинг инфекцион табиатида) бартараф этиш, яллиғланиш, оғриқ ва ёқимсизликни бартараф этиш, шунингдек овозни тиклашга қаратилган.

Шифокорга қачон мурожаат қилиш керак?

Агар томоқ оғриғидан ташқари, болангизда қуйидаги белгилар ҳам бўлса, дарҳол шифокор билан маслаҳатлашинг

• Ҳарорат кўтарилиши 3 кундан ортиқ давом этса
• Сувсизланса (сўлак камайиши, диурез пастлиги).
• Нафас олиш қийинлашади.
• Қулоқ оғриғи ёки бурун соҳасидаги оғриқ.
• Суюқлик ёки сўлакни ютолмаса
• Томоқ оғриғи 48 соатдан ортиқ давом этса
• Унинг саломатлиги ёмонлашса.

Табиийки, томоқ оғриғининг турли сабаблари мавжуд. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, болаларнинг томоқ оғриғига кўп ҳолларда вируслар сабаб бўлади. Даволаш симптоматик бўлиб, оғриқ, яллиғланиш ва инфекция манбасини йўқотишга қаратилади. Аммо, агар болангизнинг аҳволига оид бирон бир нарса сизни ташвишга солса ёки шубҳангиз бўлса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг!